*ਸੁਡਾਨ-ਸੀਰੀਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਤੇ ਅਫਗਾਨੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦੁਖਾਂਤਕ ਦਾਸਤਾਨ ਖ਼ ਸੁਡਾਨ-ਸੀਰੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਕਟ, ਜੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੂੱਖਤਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਜ਼ਖਮ
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ‘ਗਲੋਬਲ ਰੁਝਾਨ’ ਰਿਪੋਰਟ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਜਾੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12.21 ਕਰੋੜ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ 20 ਲੱਖ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੁੱਗਣਾ। ਸੁਡਾਨ ਵਿਚ 14 ਲੱਖ, ਸੀਰੀਆ ਵਿਚ 13.5 ਲੱਖ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ 10 ਲੱਖ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚ 8.8 ਲੱਖ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕੜੇ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਅੰਕੜੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈਘਰ ਦੀ ਛੱਤ ਖੁੱਸਣ ਦੀ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਆਸਰੇ ਦੀ ਤੜਪ, ਅਤੇ ਅਣਜਾਣ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼।
ਸੁਡਾਨ: ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ‘ਚ ਸੜਦੇ ਸੁਪਨੇ
ਸੁਡਾਨ, ਅਫਰੀਕਾ ਦਾ ਇਹ ਦੇਸ਼, ਅੱਜ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਨੁੱਖੀ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਸੰਕਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 2023 ਵਿਚ ਸੁਡਾਨੀ ਸੈਨਾ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਘਰੇਲੂ ਜੰਗ ਨੇ 14 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਘਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖਾਰਤੂਮ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ, ਜੋ ਕਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਧੜਕਦੀਆਂ ਸਨ, ਅੱਜ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਬਦਬੂ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਮੰਜਰ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚੇ, ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂਚਾਡ, ਦੱਖਣੀ ਸੁਡਾਨ, ਅਤੇ ਮਿਸਰਵਿਚ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਸੁਡਾਨ ਵਿਚ ਉਜੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 1 ਕਰੋੜ ਨੂੰ ਛੂਹ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਤਣਾਅ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸੜਦੀ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ।
ਸੀਰੀਆ: ਘਰ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਉਮੀਦ,
ਪਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ
ਸੀਰੀਆ, ਜਿੱਥੇ 2011 ਵਿਚ ਅਰਬ ਬਹਾਰ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਬਸ਼ਰ ਅਲ-ਅਸਦ ਸਰਕਾਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਚਿੰਗਾਰੀ ਸੁਲਗਾਈ, ਅੱਜ ਵੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਿਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 13.5 ਲੱਖ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ 2024 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਅਸਦ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਲੱਖ ਸੀਰੀਆਈ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਫ਼ਿਲਿਪੋ ਗ੍ਰਾਂਡੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਉਮੀਦ ਦੀ ਕਿਰਨ’ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਰਕੀ, ਜਾਰਡਨ, ਅਤੇ ਲੇਬਨਾਨ ਵਰਗੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸੀਰੀਆਈ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਬਦਤਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ: ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ
ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ, ਜਿੱਥੇ 2021 ਵਿਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਅੱਜ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਛੱਡਣੀ ਪਈ। 1980 ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸੋਵੀਅਤ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 100-150 ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਸਿਮਟ ਗਈ ਹੈ। 2020 ਵਿਚ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਨੇ 25 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਰਤ, ਕੈਨੇਡਾ, ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਏ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆਜਿਵੇਂ ਬੀਬੀਸੀ ਅਤੇ ਏਐਲ ਜਜੀਰਾ ਨੇ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਯੂਕਰੇਨ: ਰੂਸੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਬਾਹੀ
2022 ਵਿਚ ਰੂਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚ 8.8 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਘਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੋਲੈਂਡ, ਜਰਮਨੀ, ਅਤੇ ਚੈੱਕ ਗਣਰਾਜ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਯੂਕਰੇਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਛਾਈਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦਾ ਗਾਰਡੀਅਨ ਅਤੇ ਰਿਊਟਰਜ ਨਿਊਜ ਏਜੰਸੀ ਵਰਗੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਸਰ ਪਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸਰਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰਨੀਆਂ ਪਈਆਂ।
ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਣਸੁਣੀ ਦਾਸਤਾਨ
ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਘੱਟ ਦੁਖਦਾਈ ਨਹੀਂ। ਛੱਤੀਸਿੰਘਪੁਰ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਜਿੱਥੇ 2000 ਵਿਚ 35 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਦਾ ਵਾਇਰ ਵਰਗੇ ਸਰੋਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 60,000 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 15,000 ਦੇ ਕਰੀਬ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਨਸਲਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਜਾੜੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਜੰਗਾਂ, ਨਸਲੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ, ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤਿਆਚਾਰ ਹਨ। ਸੁਡਾਨ ‘ਚ ਨਸਲੀ-ਕਬਾਇਲੀ ਤਣਾਅ, ਸੀਰੀਆ ‘ਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤਿਆਚਾਰ, ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿਚ ਰੂਸੀ ਹਮਲਾਇਹ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਕਟ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਝੋਂਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਸਲਵਾਦ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਸਰਵੇਖਣ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀਆਂ ਫੀਲਡ ਟੀਮਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ, ਅਤੇ ਐਨਜੀਓਜ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ 73.5 ਮਿਲੀਅਨ ਉਜੜੇ ਲੋਕ ਅਤੇ 48.6 ਮਿਲੀਅਨ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ/ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, 66% ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਯੂਰਪ ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਹੱਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਵਿਚ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੁਡਾਨ ‘ਚ ਜੰਗਬੰਦੀ, ਸੀਰੀਆ ‘ਚ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ, ਅਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਰਗੇ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਦਾਸਤਾਨ: 12.2 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਉਜਾੜੇ
