ਲੇਖਕ : ਸੰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ
ਸਾਈਬਰ ਗਰੂਮਿੰਗ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ, ਜੋ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਾਲ ‘ਵਿਚ ਫਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਪਰਾਧੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ, ਚੈਟ ਐਪਾਂ ਜਾਂ ਗੇਮਿੰਗ ਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੋਸਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਧੋਖਾਧੜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ, ਜੋ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸਾਈਬਰ ਗਰੂਮਿੰਗ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਡਰ, ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧਬੋਧ ਨਾਲ ਘਿਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਤਮ-ਸਨਮਾਨ ਘਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਪੋਸਟ-ਟਰੌਮੈਟਿਕ ਸਟਰੈਸ ਡਿਸਆਰਡਰ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਹ ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਅਗਵਾ ਜਾਂ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਬੱਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕੱਲਾਪਣ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਦਾ ਹੈ।
2023-2025: ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਕੜੇ
ਨੈਸ਼ਨਲ ਕ੍ਰਾਈਮ ਰਿਕਾਰਡਸ ਬਿਊਰੋ (ਂਛ੍ਰਭ) ਮੁਤਾਬਕ, 2020 ਤੋਂ 2022 ਤੱਕ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧਾਂ ‘ਚ 63.5% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, 2023 ‘ਚ 65,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਮਲੇ ਦਰਜ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। 2024 ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, 2022-2023 ਵਿਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ 20% ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। 2025 ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਵਿਚ 15-20% ਹੋਰ ਵਾਧੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 70% ਲੋਕ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ 2022-2024 ‘ਚ ਸਾਈਬਰ ਗਰੂਮਿੰਗ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ‘ਚ 25% ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।
2024 ਵਿਚ 1,200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਦਰਜ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ 15-20% ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਲੁਧਿਆਣਾ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਮਾਮਲੇ ਵੱਧ ਹਨ, ਪਰ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ।
ਬਚਾਅ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ:
ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿਓ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਬਿਨਾਂ ਡਰ ਦੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਪੇਰੈਂਟਲ ਕੰਟਰੋਲ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ, ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਮੋਡ ‘ਤੇ ਰੱਖੋ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਾਂ ਵੀਡੀਓ ਸਾਂਝੇ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿਓ। ਸ਼ੱਕੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਹੋ। ਪਿੰਡਾਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨ: IT ਐਕਟ ਅਤੇ ਪਾਕਸੋ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਲਾਗੂ ਕਰੋ, ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਿਪਟਾਓ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੋ, ਤਕਨੀਕੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਧਾਓ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ।ਸਾਈਬਰ ਗਰੂਮਿੰਗ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਡਿਜੀਟਲ ਸੱਪ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।