ਲੇਖਕ : ਡਾ. ਅਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਦਮਾ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹ ਨਾਲੀਆਂ ਸੁੱਜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਤੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਥਮਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਆਉ ਸਮਝੀਏ ਕਿ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਏਅਰਵੇਜ਼ ਉਹ ਟਿਊਬਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਹਵਾ ਲੈ ??ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਾਹ ਨਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਸਣਾ, ਸੋਜ ਵਧਣ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਬਲਗ਼ਮ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਸਾਹ ਨਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦਮੇ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਦਮੇ ਦੇ ਲੱਛਣ:
ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਮੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਮੇ ਦੇ ਕੁਝ ਆਮ ਲੱਛਣਾਂ ਇਹ ਹਨ:
* ਘਰਘਰਾਹਟ।
* ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਜਾਂ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ।
* ਥਕਾਵਟ, ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ, ਮੂਡੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ।
* ਛਿੱਕਾਂ ਆਉਣਾ, ਸਿਰਦਰਦ, ਖੰਘ, ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਖਰਾਸ਼, ਵਗਦਾ ਨੱਕ, ਨੱਕ ਬੰਦ ਹੋਣਾ।
* ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਦ, ਦਬਾਅ ਜਾਂ ਜਕੜਨ।
* ਸਾਹ ਚੜ੍ਹਨਾ ਜਾਂ ਸਾਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਾ ਆਉਣਾ।
* ਖੰਘ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ।
* ਸੌਣ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ।
ਦਮੇ ਦਾ ਕਾਰਨ:
ਦਮੇ ਜਾਂ ‘ਟਰਿੱਗਰਜ਼’ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਮੇ ਦੇ ਕੁਝ ਆਮ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹਨ:
* ਐਲਰਜੀਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਦੰਦ, ਬੀਜਾਣੂ, ਧੂੜ ਦੇ ਕਣ ਅਤੇ ਉੱਲੀ।
* ਪਰਾਗ ਐਲਰਜੀ।
* ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ।
* ਮੌਸਮ, ਠੰਢੀ ਹਵਾ, ਨਮੀ, ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ।
* ਕੁਝ ਦਵਾਈਆਂ।
* ਜ਼ੁਕਾਮ, ਫਲੂ, ਸਾਈਨਿਸਾਈਟਿਸ ਵਰਗੀਆਂ ਲਾਗਾਂ।
* ਜਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਤੇਜ਼ ਗੰਧ ਵਾਲੇ ਅਤਰ ਜਾਂ ਸਫਾਈ ਉਤਪਾਦ।
* ਕਸਰਤ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਦਮਾ।
* ਮਜ਼ਬੂਤ ????ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਸਾ ਜਾਂ ਰੋਣਾ, ਤਣਾਅ, ਚਿੰਤਾ।
ਦਮੇ ਦਾ ਨਿਦਾਨ (ਤਸ਼ਖੀਸ) ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਦਮੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਤੁਹਾਡੇ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ। ਦਮੇ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਟਰਿੱਗਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਚਰਚਾ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਫਿਰ ਦਮੇ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰੀਰਕ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਸਪਾਈਰੋਮੈਟਰੀ ਜਾਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਟੈੱਸਟ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਡਾਇਗਨੌਸਟਿਕ ਟੈੱਸਟ ਵੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫੇਫੜੇ ਦੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਟੈੱਸਟ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮਾਪਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਰ ਲਿਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਕਿੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਦਮੇ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਦਮਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਾਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਦਮੇ ਦਾ ਇਲਾਜ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ- ਜਲਦੀ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੰਟਰੋਲਲ ਤੇਜ਼-ਰਾਹਤ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦਮੇ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਚਾਨਕ ਭੜਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਹ ਨਾਲੀ ਦੀ ਸੋਜਸ਼ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਦਮੇ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦਮੇ ਦੀ ਦਵਾਈ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੰਜੈਕਟੇਬਲ ਜਾਂ ਮੌਖਿਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟੀਰੌਇਡਜ਼, ਸਾੜ ਵਿਰੋਧੀ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਇਨਹੇਲਰ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਨੈਬੂਲਾਈਜ਼ਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵੀ ਚਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਦਮੇ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਅਤੇ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਲਾਜ ਮੁਹਈਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦਮੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਮੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਉਪਾਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਆਪਣੀ ਦਮੇ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੋ। ਨਮੂਨੀਆ ਅਤੇ ਫਲੂ ਲਈ ਟੀਕੇ ਲਗਵਾਓ। ਆਪਣੇ ਸਾਹ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰੋ ਤੇ ਦਮੇ ਦੇ ਟਰਿੱਗਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ।