ਲੇਖਕ : ਡਾ. ਸੁਖਰਾਜ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
ਸੰਪਰਕ : 91-78886 – 84597
‘ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਘਾਟ ਵਿਕਾਰ’ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਚਾਹੇ ਬੱਚੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਵੱਡੇ, ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬੰਦ ਕਮਰਿਆਂ ਅਰਥਾਤ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅੰਦਰ ਹੀ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਦਫਤਰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਘਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਬੰਦ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਘਾਟ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਗਾੜਾਂ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ‘ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਸੂਚਨਾਵਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਭੰਡਾਰ ਹੋਣਾ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਮਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮੀਡੀਆ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਡਰਾਉਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ, ਅਪਰਾਧ ਪੀੜਤਾਂ, ਹਾਦਸਿਆਂ, ਖਤਰਨਾਕ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਾਰੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਦੇ ਜੋਖਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।
ਕੁਦਰਤੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਦੀ ਘਾਟ ਵਿਕਾਰ ਕੀ ਹਨ?
ਸਰੀਰਕ: ਬੰਦ ਕਮਰੇ ਜਾਂ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ‘ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੰਦ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਮੋਟਾਪਾ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਲਗਦੀ ਹੈ।
ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ: ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਰੋਗ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮਿਆਦ, ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚ, ਅਤੇ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਮੁੱਖ ਹਨ।
ਵਿਵਹਾਰਕ: ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ, ਬੰਦ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਬਦਲਾਅ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁੱਸੇਖੋਰ ਹੋਣਾ, ਹਮਲਾਵਰ ਹੋਣਾ, ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਰ, ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣਾ ਆਮ ਹਨ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਘਾਟ
– ਵਿਕਾਰ’ ਦੇ ਲੱਛਣ:
ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਬਜਾਏ ਸਕ੍ਰੀਨ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਨਰ ਵਿੱਚ ਕਮੀ, ਮੋਟਾਪਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਪਾਉਂਦੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਭੱਜਦਾ ਹੈ।
‘ਕੁਦਰਤ-ਘਾਟ ਵਿਕਾਰ’ ਸਿਰਫ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਲਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਘੱਟ ਝੁਕਾਵ ਰੱਖਣਗੇ।
‘ਕੁਦਰਤੀ ਘਾਟ – ਵਿਕਾਰ’ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ
ਦਰੁਸਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:
ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਓ, ਸੈਰ ਲਈ ਜਾਓ, ਪਿਕਨਿਕ ਕਰੋ ਜਾਂ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਲਗਾਓ।
ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੋ: ਇੱਕ ‘ਬੈਠਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ’ ਚੁਣੋ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਹਾਟਰੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰੋ।
ਕੁਦਰਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋ: ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹੋ, ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਦੇਖੋ, ਜਾਂ ਜੰਗਲ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਜਾਉ। ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕੀ ਬਦਲਾਅ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ?
ਕੁਦਰਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ, ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਅਕਸਰ ਵਧੇਗੀ। ਪਰ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧੱਕਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਭੇਜਣਾ ਜਾਂ ਖੜ੍ਹੇ ਰੱਖਣਾ ਸਜ਼ਾ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਣਨੀਤੀ, ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਸਥਾਪਤ ਕਰੋ ਕਿ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਡਿਵਾਈਸ ‘ਤੇ ਬਿਤਾਏ ਹਰ ਘੰਟੇ ਲਈ, ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਬਾਹਰ ਖੇਡਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਸਕੋਗੇ।
ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰੋ:
ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਮਸਤੀ ਕਰਦੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੇਗਾ। ਪਤੰਗ ਉਡਾਉਣਾ, ਬਾਗ਼ ਲਗਾਉਣਾ, ਜਾਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਉਛਾਲਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਕਿਰਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁਣਗੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਬਾਹਰ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਓ। ਉਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਓ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਯੋਜਨਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕੋਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾ ਸਕੋਂ। ”ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਕੈਂਪਿੰਗ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ! ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ!” ”ਅਸੀਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ”ਅਸੀਂ ਪਹਾੜਾ ‘ਤੇ ਟਰੈਕਿੰਗ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉੱਥੇ ਤੀਰ-ਕਮਾਨ ਚਲਾਵਾਂਗੇ, ਅਤੇ ਘਰੋਂ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਕੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਖਾਵਾਂਗੇ, ਮੌਜ ਉਡਾਵਾਂਗੇ।” ਇਹ ਸਭ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਵੇਗਾ, ਉੱਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਰੀਰਕ, ਸਗੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇਗਾ।